Immunoonkologia jest dynamicznie rozwijającą się dziedziną nauki, która łączy w sobie dwa działy medycyny: immunologię – naukę dotyczącą budowy i funkcjonowania układu odpornościowego człowieka oraz onkologię – naukę zajmującą się etiologią, rozpoznawaniem i leczeniem chorób nowotworowych. Głównym celem immunoonkologii jest wspomaganie układu immunologicznego człowieka w walce z nowotworem.
Układ odpornościowy w walce z nowotworami
Układ odpornościowy, nazywany również immunologicznym, jest naturalnym mechanizmem obronnym organizmu człowieka. W jego skład wchodzi zespół narządów, komórek, które chronią organizm ludzki przed infekcjami, wirusami, nowotworami oraz innymi chorobami. „Rola układu odpornościowego jest kluczowa w rozwoju każdego nowotworu” – podkreśla prof. dr hab. med. Cezary Szczylik, Kierownik Kliniki Onkologii w Wojskowym Instytucie Medycznym, Centralnym Szpitalu Klinicznym MON w Warszawie, i dodaje: „Rozwój wielu chorób nowotworowych uwarunkowany jest tym, że nowotwór ucieka spod kontroli układu immunologicznego oszukując i usypiając mechanizmy immunologiczne w taki sposób, że staje się on nierozpoznawalny dla układu odpornościowego”.
Celem nowoczesnej immunoterapii jest zatem zablokowanie tych struktur, które odpowiadają za hamowanie aktywności układu odpornościowego. Odzyskanie sprawności układu immunologicznego powoduje, że proces rozpoznawania nowotworu przestaje być zaburzony, a walka z nowotworem staje się bardziej efektywna.
Przełom w immunoterapii – poznanie punktów kontrolnych CTLA-4 oraz PD-1
„Prawdziwy przełom w zakresie immunoterapii nowotworów nastąpił kilka lat temu, kiedy wykorzystano w praktyce klinicznej wiedzę dotyczącą tzw. punktów kontroli układu odpornościowego, czyli pewnych interakcji pomiędzy różnymi receptorami na powierzchni komórek nowotworowych – komórek prezentujących antygen oraz limfocytów, które powodowały, że dochodziło do wyłączenia aktywności układu immunologicznego w zakresie mechanizmów odpowiedzi przeciwnowotworowej” – podkreśla prof. dr hab. n. med. Piotr Wysocki, Zastępca Dyrektora do spraw Innowacyjności, Rozwoju i Badań Klinicznych w Zachodniopomorskim Centrum Onkologii w Szczecinie. Komórki te mają na swojej powierzchni m.in. białko CTLA-4, które działa jak hamulec i zatrzymuje ekspansyjne działanie układu immunologicznego nie pozwalając mu, aby sam siebie zniszczył.
Pierwszym,przełomowym lekiem z grupy inhibitorów CTLA-4 był ipilimumab. Został on zarejestrowany w Unii Europejskiej w lipcu 2011 r. we wskazaniu zaawansowany (nieoperacyjny lub z przerzutami) czerniak u dorosłych. To innowacyjne podejście do leczenia nowotworów złośliwych polega na oddziaływaniu na układ immunologiczny poprzez wykorzystywanie własnych zdolności organizmu do walki z komórkami nowotworowymi. Ipilimumab to pierwszy lek immunologiczny, w przypadku, którego osiągnięto długotrwałe przeżycia chorych na zaawansowanego czerniaka.Następnym krokiem milowym w immunoonkologii okazały się leki oddziałujące na punkt kontrolny układu immunologicznego – PD1.
„Leki zawierające cząsteczkę hamującą PD-1 powodują możliwość aktywowania limfocyta T i mają za zadanie zatrzymać hamulec odpowiedzi immunologicznej, żeby z powrotem układ odpornościowy zaczął działać przeciwko nowotworowi” – tłumaczy prof. dr. hab. med. Piotr Rutkowski, Kierownik Kliniki Nowotworów Tkanek Miękkich, Kości i Czerniaków w Centrum Onkologii – Instytucie im. M. Skłodowskiej-Curie w Warszawie.
Immunoonkologia – szeroki program badawczy
Obecnie prowadzone są liczne programy badawcze na całym świecie, w celu zastosowania nowych leków immunokompetentnych w leczeniu wielu rodzajów nowotworów, Badania te obejmują czerniaka,raka płuca,nerki, jelita grubego, żołądka, wątroby, trzustki, prostaty, pęcherza,nowotwory głowy i szyi oraz inne.
Jedną z najbardziej obiecujących cząsteczek badanych jest niwolumab. Niwolumab jest pierwszym na świecie inhibitorem immunologicznego punktu kontrolnego PD-1, który został zarejestrowany w czerniaku (lipiec 2014 r.w Japonii). W Unii Europejskiej, i tym samym w Polsce, niwolumab jest zarejestrowany do stosowania u dorosłych pacjentów z czerniakiem nieoperacyjnym lub przerzutowym (czerwiec 2015 r.) oraz do leczenia miejscowo zaawansowanego lub przerzutowego płaskonabłonkowego niedrobnokomórkowego raka płuca po uprzedniej chemioterapii (lipiec 2015 r.).
„Niwolumab hamuje rodzaj komunikacji pomiędzy komórką nowotworową a komórką układu odpornościowego, która jest odpowiedzialna za rozpoznanie komórek nowotworowych, jako obcej i atakowanie jej” – tłumaczy prof. Cezary Szczylik. „Niwolumab hamuje paraliżującą aktywność komórek nowotworowych wobec układu odpornościowego. Powoduje to, że paraliż układu odpornościowego jest odblokowany i komórki układu odpornościowego ponownie odzyskują swoją możliwość rozpoznawania komórek nowotworu” – dodaje prof. Cezary Szczylik.
„Efektywność nowych terapii i ich rejestracja całkowicie zmienia perspektywy leczenia pacjentów z zaawansowanym czerniakiem. Bardzo ważne jestzatem zapewnienie dostępności nowych leków polskim pacjentom” – dodała dr n. med. Ewa Kalinka-Warzocha, Kierownik Oddziału Chemioterapii, Regionalny Ośrodek Onkologiczny, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. M. Kopernika w Łodzi.
Immunoonkologia przyszłością leczenia nowotworów
Terapie immunoonkologiczne zapewniają długotrwałą pamięć układu odpornościowego, dzięki czemu mogą stale dostosowywać się do zmian biologii nowotworu, jakie zachodzą w czasie, umożliwiając długookresową odpowiedź przeciwnowotworową. W ten sposób terapie immunoonkologiczne dają szansę na długotrwałe przeżycie i dobrą jakość życia pacjentów z zaawansowanymi chorobami nowotworowymi, dla których wcześniej szanse przeżycia były bardzo małe. Jedną z wielu korzyści immunoterapii jest to, że może być ona stosowana i skuteczna w wielu rodzajach nowotworów, ponieważ jej działanie polega na aktywowaniu własnej odpowiedzi immunologicznej pacjenta w odróżnieniu od działania tradycyjnych metod leczenia. „Immunologia jest przyszłością w leczeniu nowotworów. Dzięki niej, rak może stać się chorobą przewlekłą” – podkreślaprof. Piotr Rutkowski.
W najnowszym raporcie „Clinical Cancer Advances 2016” Amerykańskiego Towarzystwa Badań Klinicznych (ASCO), opublikowanym na łamach „Journal of Clinical Oncology”,immunoterapia stosowana w leczeniu chorób nowotworowych uznana została za największe osiągnięcie 2015 r. Immunoterapia otworzyła nowy rozdział w leczeniu nowotworów oraz zwiększyła szanse przeżycia wielu chorych.
Immunoonkologia – wczoraj i dziś, źródło: informacja prasowa Edelman, foto: flickr.com, licencja CC
