Home > Baza wiedzy > Na czym polega immunoterapia raka?

Na czym polega immunoterapia raka?

immunoterapia raka

Immunoterapia raka to innowacyjna strategia leczenia nowotworów polegająca na aktywacji układu immunologicznego, który posiada naturalne mechanizmy obronności przeciwnowotworowej.

Rozwój wielu chorób nowotworowych uwarunkowany jest tym, że nowotwór ucieka spod kontroli układu immunologicznego, oszukując mechanizmy immunologiczne i staje się nierozpoznawalny dla układu odpornościowego. Rak to jedyna „inteligentna” choroba. Choć trudno mówić o faktycznym intelekcie choroby nowotworowej, to ma ona niezwykły instynkt samozachowawczy, bowiem cały czas stara się uniknąć i wymknąć przed zastosowanym leczeniem.

Immunoterapia nowotworów to trend, który odgrywa coraz istotniejszą rolę we współczesnej onkologii. Podczas konferencji Amerykańskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej (ASCO) zapowiedziano, że immunoterapia onkologiczna zdominuje leczenie chorób nowotworowych, a po 2020 roku może być wykorzystywana w leczeniu nawet co drugiego nowotworu.

W 2018 roku Nagroda Nobla z obszaru medycyny i fizjologii trafiła do prof. Jamesa P. Allisona z USA oraz Tasuku Honjo z Japonii. Laureaci zostali docenieni przez Komitet Noblowski za ich wkład w rozwój immunoterapii nowotworów – metody leczenia wykorzystującej odblokowanie u pacjenta działania układu odporności.

Immunoterapia nowotworów – zastosowanie

Pierwszy lek immunokompetentny opracowany w oparciu o badania noblistów zarejestrowano w 2011 roku (przeciwciało anty-CTLA4 – ipilimumab). Choć stosowanie na szeroką skalę leczenia immunologicznego pozostaje nadal nadzieją na przyszłość, to już dziś immunoterapia odgrywa praktyczną rolę w terapii wielu nowotworów złośliwych, również w Polsce:

Immunoterapia znajduje zastosowanie w leczeniu następujących nowotworów:

  • czerniaka i nowotworów skóry
  • niedrobnokomórkowego i drobnokomórkowego raka płuca
  • raka nerki
  • chłoniaka Hodgkina
  • nowotworów regionu głowy i szyi
  • raka pęcherza moczowego
  • raka jelita grubego
  • rak wątroby
  • raka przełyku i żołądka
  • nowotworów hematologicznych

PRZEJDŹ DO: DOSTĘPNOŚĆ IMMUNOTERAPII W POLSCE

Zalety i działanie immunoterapii w onkologii

Do niewątpliwych zalet immunoterapii nowotworów należy stosunkowo mała inwazyjność leczenia oraz akceptowalna toksyczność. Leczenie immunologiczne pobudza i wzmacnia odpowiedź układu odpornościowego, który precyzyjnie nakierowuje czynniki terapeutyczne w miejsca zmienione chorobowo.

Leki immunokompetentne nie uszkadzają zdrowych tkanek i narządów, jak ma to miejsce w przypadku tradycyjnej chemioterapii. Zdaniem ekspertów, dzięki immunoterapii współczesna onkologia zyskała nowy oręż w walce z rakiem.

Polscy pacjenci mają dostęp do refundowanego leczenia immunoterapią w wybranych jednostkach chorobowych, terapia jest finansowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia w ramach programów lekowych. W przypadku niektórych nowotworów chorzy szukają możliwości skorzystania z cząsteczek immunokompetentnych poprzez udział w badaniach klinicznych. Immunoterapia nie jest cudownym lekiem dla wszystkich pacjentów onkologicznych, ale korzyść terapeutyczna z jej zastosowania u pewnych grup pacjentów jest imponująca. Wyzwaniem pozostaje duży koszt nowych terapii oraz opracowanie precyzyjnych narzędzi tzw. czynników predykcyjnych, które pozwolą lekarzom wskazać chorych, u których leki immunokompetentne mają szansę skutecznie i trwale zadziałać – tłumaczy Jarosław Gośliński, redaktor naczelny serwisu immuno-onkologia.pl i zwrotnikraka.pl

Immunoterapia raka jest obecnie jedyną strategią terapeutyczną stosowaną w onkologii, która nawet na etapie zaawansowanego lub uogólnionego procesu nowotworowego może potencjalnie doprowadzić do całkowitego wyleczenia chorego, niezależnie od chemiowrażliwości nowotworu.

ZOBACZ WIĘCEJ:

IMMUNOTERAPIA CZERNIAKA I NOWOTWORÓW SKÓRY

IMMUNOTERAPIA RAKA PŁUCA

IMMUNOTERAPIA RAKA NERKI

IMMUNOTERAPIA W NOWOTWORACH HEMATOLOGICZNYCH

IMMUNOTERAPIA NOWOTWORÓW GŁOWY I SZYI

IMMUNOTERAPIA UKLADU MOCZOWEGO

IMMUNOTERAPIA RAKA PRZEŁYKU I RAKA ŻOŁĄDKA

Immunoterapia nowotworów – na czym polega

Najczęściej wykorzystywaną metodą immunoterapii nowotworów w praktyce klinicznej jest stosowanie przeciwciał monoklonalnych skierowanych przeciw antygenom nowotworowym i mogącym nasilać odpowiedź immunologiczną gospodarza lub hamować rozwój nowotworu przez blokowanie czynników wzrostu raka.

Perspektywy dalszego rozwoju immunoterapii są również związane z wykorzystaniem leków o działaniu skierowanym na punkty kontrolne odpowiedzi immunologicznej oraz szczepionek opartych na komórkach nowotworowych lub komórkach dendrytycznych.

W większości przypadków immunoterapia raka pełni rolę uzupełniającą do stosowanego standardowo leczenia chirurgicznego, chemioterapii czy radioterapii. Działanie terapii immunologicznej jest jednak bardziej wybiórcze przy równoczesnej większej ochronie tkanek zdrowych i mniejszych skutkach ubocznych. W przypadku pewnych wąskich grup pacjentów onkologicznych, leczenie immunologiczne działa wręcz spektakularnie, a efekty leczenia utrzymują się przez wiele lat, nawet w przypadku zaawansowanych nowotworów.

Jak podkreślają eksperci, nie wszyscy chorzy mogą odnieść korzyść terapeutyczną z immunoterapii – nadal szukamy czynników predykcyjnych, które pomogą wskazać beneficjentów tej terapii. Szacuje się, że u około 10 proc. chorych zastosowanie immunoterapii może nawet przyspieszyć chorobę. Są też nowotwory, które kompletnie nie reagują na takie leczenie. Dlatego immunoterapia jest aktualnie badana w połączeniu z innymi lekami onkologicznymi oraz na różnych etapach zaawansowania choroby.

Prowadzenie leczenia immunoterapią wymaga znajomości mechanizmów jej toksyczności. Ważne jest, aby w razie wystąpienia działań niepożądanych zostały one jak najwcześniej rozpoznane. Z tego powodu leczenie immunologiczne zaleca się prowadzić w ośrodkach dysponujących odpowiednim zapleczem medycznym oraz doświadczonym personelem.

 

Immunoterapia – innowacyjna strategia leczenia raka

Próby badań nad immunoterapią raka toczą się od blisko stu lat. Już w XIX wieku badacze zastanawiali się nad mechanizmem i przyczyną spontanicznych remisji nowotworów, które przydarzały się pacjentom podczas rozmaitych infekcji. Prowadzono nawet eksperymentalne terapie pacjentów onkologicznych, zakażając ich zjadliwymi szczepami bakterii chorobotwórczych. Takie postępowanie było jednak bardzo niebezpieczne i toksyczne. Współcześnie wiadomo już, że układ immunologiczny walczący z ciężkim zakażeniem ulega bardzo silnej aktywacji.

Temat immunoterapii raka odłożono aż do lat 80. Wtedy dopiero zaczęto produkować pierwsze leki biologiczne stymulujące układ odpornościowy, tzw. cytokiny. Były to nadal leki toksyczne, obarczone dużą ilością działań ubocznych, ale w niektórych nowotworach, takich jak rak nerki czy czerniak, dawały u pojedynczych chorych bardzo dobre rezultaty. W latach 90. próbowano stosować wiele różnych, skomplikowanych strategii immunoterapii raka opartych m.in. na szczepionkach, niestety bez większych sukcesów.

Prawdziwy przełom w immunoonkologii nastąpił kilka lat temu, kiedy wykorzystano w praktyce klinicznej wiedzę dotyczącą tzw. punktów kontroli układu immunologicznego, które powodowały, że dochodziło do wyłączenia aktywności układu immunologicznego w zakresie mechanizmów odpowiedzi przeciwnowotworowej.

Pierwsze dane na temat działania inhibitorów punktów kontrolnych dotyczyły czerniaka. Wykazano, że co piąty chory, u którego wykorzystano wszystkie standardowe terapie, może przeżyć co najmniej dziesięć lat, podczas gdy kilka lat wcześniej, ponad dwa lata przeżywał średnio zaledwie co 40. chory.

W 2011 roku został zarejestrowany ipilimumab do leczenia chorych na zaawansowanego czerniaka, w 2015 roku doszło do rejestracji dwóch nowych leków: pembrolizumabu i niwolumabu – inhibitorów punktów kontrolnych, które mają udowodnioną efektywność m.in. u chorych na raka płuca, czerniaka czy w nowotworach regionu głowy i szyi.

Najnowsza strategia leczenia immunologicznego oparta na kojarzeniu kilku leków pokazała, że już co drugi chory na czerniaka w zaawansowanym stadium choroby może przeżyć średnio dwa, trzy lata. Co ważne, wspomniane strategie odblokowywania hamulców z układu odpornościowego zaczęły przynosić rezultaty także w leczeniu innych nowotworów.

W przypadku obu wspomnianych leków (pembrolizumab i niwolumab) toczy się szereg badań oceniających ich zastosowanie w kontekście leczenia wielu nowotworów takich jak: rak płuca, rak nerki, raka jelita grubego, rak gruczołu krokowego, rak szyjki macicy, rak piersi, glejak i wiele innych. Wstępne wyniki tych badań są obiecujące.

Immunoterapia raka jest metodą leczenia, która opiera swój mechanizm działania na mobilizowaniu układu odpornościowego pacjenta do walki z nowotworem. Ludzku układ immunologiczny obejmuje zespół narządów, wyspecjalizowanych komórek i substancji, które pomagają w ochronie organizmu przed zakażeniami i nowotworami. Do układu immunologicznego należą m.in. szpik kostny, węzły chłonne, śledziona, grasica, limfocyty T i B, komórki dendrytyczne, komórki NK, monocyty i granulocyty. W zdrowym organizmie, komórki układu immunologicznego przemieszczają się w obrębie organizmu w celu dotarcia do miejsca, w którym obecne są obce i stanowiące niebezpieczeństwo komórki nowotworowe.

WIĘCEJ SZCZEGÓŁOWYCH INFORMACJI O NOWOTWORACH ZNAJDZIESZ NA PORTALU ONKOLOGICZNYM ZWROTNIKRAKA.PL.

immunoterapia nowotworów

Immunoterapia dla pacjentów onkologicznych – warto wiedzieć

  1. Immunoterapia nowotworów różni się zasadniczo od chemioterapii lub terapii celowanych. Różnica dotyczy mechanizmu działania, rodzaju działań niepożądanych oraz drogi podania leków (immunoterapię stosuje się dożylnie).
  2. Immunoterapia stosowana jest u chorych na różne nowotwory złośliwe, zgodnie ze ściśle określonymi kryteriami kwalifikacji do terapii, opracowanymi w ramach tak zwanych Programów Lekowych NFZ. Oprócz potwierdzenia histopatologicznego choroby nowotworowej oraz określenia stopnia zaawansowania choroby, w niektórych przypadkach konieczne jest również stwierdzenie obecności na powierzchni komórek nowotworowych ekspresji białka, tak zwanego PD-L1.
  3. W celu zwiększenia skuteczności immunoterapii kojarzy się ją czasami z innymi lekami, na przykład z chemioterapią albo nawet z chemioterapią i lekiem antyangiogennym hamującym rozwój naczyń
    krwionośnych guza. W niektórych przypadkach, na przykład w raku nerki czy w czerniaku
    złośliwym skóry skuteczne okazuje się skojarzenie dwóch leków z grupy immunoterapii o nieco odmiennym mechanizmie działania.
  4. W Polsce immunoterapia dostępna jest w ramach tak zwanych Programów Lekowych Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ), co oznacza, że aby leczenie było refundowane należy spełniać określone w tym programie kryteria. Obejmują one między innymi określone rozpoznanie histopatologiczne oraz stopień zaawansowania choroby, a także ściśle określone w programie parametry laboratoryjne. Do immunoterapii kwalifikuje chorego lekarz specjalista onkologii klinicznej.
  5. Immunoterapia może powodować działania niepożądane. Ważna jest świadomość możliwości ich wystąpienia,
    znajomość charakterystycznych objawów poszczególnych działań niepożądanych ich wczesne rozpoznanie oraz szybkie podjęcie leczenia.

POZNAJ PORTAL IMMUNO-ONKOLOGIA.PL

Immunoterapia swoista i nieswoista

Obecnie coraz powszechniej stosuje się podział immunoterapii raka oparty na sposobie indukowania odpowiedzi przeciwnowotworowej, który uwzględnia immunoterapię nieswoistą (preparaty immunostymulujące, cytokiny, monocyty, komórki LAK) oraz immunoterapię swoistą (szczepionki antynowotworowe i przeciwciała monoklonalne)

Leczenie immunologiczne w onkologii – historia

Na początku XX wieku opisano przypadki remisji nowotworów u chorych, u których doszło do ciężkiego zakażenia bakteryjnego. Zainspirowało to badaczy do eksperymentów i pierwszych prób immunoterapii nieswoistej z wykorzystaniem żywych kultur bakterii i chorych na zaawansowane nowotwory. Postępowanie to, które wiązało się z bardzo dużą toksycznością, powodowało u niektórych chorych stabilizację lub remisję choroby onkologicznej.

Mechanizm działania przeciwnowotworowego pierwszych strategii immunoterapii polegał na indukowaniu w organizmie chorych gwałtownej reakcji zapalnej (tzw. burzy cytokinowej), która prowadziła do reaktywacji upośledzonych mechanizmów odpowiedzi przeciwnowotworowej. Dopiero po wielu latach badaczom udało się określić w tych procesach rolę cytokin, co umożliwiło ich sklonowanie i produkcję. Cytokiny wywierają bezpośredni efekt cytotoksyczny, hamują proliferację komórek nowotworowych uwrażliwiają nowotwór na efekt cytotoksyczny, aktywują komórki układu immunologicznego, ułatwiają ich migrację i prezentację antygenu.

W 1974 zaczęto próby immunoterapii z wykorzystaniem cytokin IL-2 (interleukina 2) oraz interferonu alfa. Obie cytokiny były badane przede wszystkim w kontekście terapii czerniaka oraz raka nerki. Choć w ogólnych populacjach chorych immunoterapia raka oparta na cytokinach charakteryzowała się dość umiarkowaną skutecznością i dużą toksycznością, to istnieje pewna wąski grupa chorych, u których obserwowano utrzymującą się całymi latami remisję zaawansowanego i uogólnionego procesu nowotworzenia. Współcześnie cytokiny stosuje się w monoterapii raka tylko u ściśle wyselekcjonowanych chorych w ramach badań klinicznych, jak również w ramach kojarzenia z lekami biologicznymi.

Przeciwciała monoklonalne w leczeniu immunologicznym nowotworów

Przeciwciała monoklonalne w immunoterapii raka podaje się przeciw ściśle określonym, zmienionym chorobowo komórkom. Ich zadaniem jest identyfikacja komórek nowotworowych lub blokowanie receptorów na określonych komórkach. Aktualnie trwają badania nad ponad 100 przeciwciałami monoklonalnymi skierowanymi przeciw nowotworom.

Obiecującym rozwiązaniem jest również wiązane przeciwciał monoklonalnych z różnymi związkami chemicznymi. Takimi dodatkami mogą być leki, enzymy, toksyny, radioizotopy. Badania pokazują, że użycie przeciwciał monoklonalnych w połączeniu z określonymi substancjami przynosi pożądane efekty i wspomaga leczenie przeciwnowotworowe.

W XIX wieku badacz Paul Ehrlich opisał możliwość istnienia przeciwciał, które mogłyby być wykorzystane w leczeniu chorych na raka z oszczędzeniem zdrowych tkanek. Podstawowym założeniem ich wykorzystania w onkologii była możliwość neutralizacji białek, które regulują wzrost komórek nowotworowych lub angiogenezę. Podczas prób różnego wykorzystania przeciwciał monoklonalnych badacze zauważyli zależność i interakcję pomiędzy nimi, a składowymi układu odpornościowego pacjenta, które mogły potencjalnie wzmacniać efekt terapii przeciwnowotworowej .

Ucieczka komórek nowotworowych spod nadzoru immunologicznego stanowi jeden z najważniejszych mechanizmów umożliwiających rozwój i progresję nowotworów. Dzięki odkryciu tzw. punktów kontroli odpowiedzi immunologicznej udało się zdefiniować nowe cele dla immunoterapii ukierunkowanej molekularnie. Punkty kontroli odpowiedzi immunologicznej utrudniają indukcję i propagację antygenowo swoistych limfocytów T w obrębie węzłów chłonnych (CTLA-4) oraz uniemożliwiają efektywną eliminację komórek nowotworowych w mikrośrodowisku guza (interakcja PD1-PD-L1).

Ipilimumab jest pierwszym przeciwciałem monoklonalnym ukierunkowanym na cząsteczkę CTLA-4, które zostało zarejestrowane w onkologii. Mechanizm jego działania polega na hamowaniu fizjologicznych mechanizmów immunosupresji w obwodowych narządach limfoidalnych. Ipilimumab blokuje cząsteczki CTLA-4 na powierzchni limfocytów T, co umożliwia reaktywację swoistej odpowiedzi immunologicznej. Niestety pojawiające się na skutek blokady CTLA-4 funkcjonalne limfocyty T efektywnie rozpoznają i likwidują nie tylko komórki nowotworowe, ale odpowiadają również za reakcje autoimmunologiczne. Reakcje autoimmunologiczne są odpowiedzialne za najważniejsze działania niepożądane leczenia immunologicznego z wykorzystaniem ipilimumabu.

W odróżnieniu od cząsteczki CTLA-4, która odpowiada za hamowanie indukcji swoistych limfocytów T w obrębie obwodowych narządów lifoidalnych, rola cząsteczek PD-1 i PD-L1 dotyczy zjawisk zachodzących w obrębie mikrośrodowiska nowotworu. Zastosowanie przeciwciał anty-PD-L1 lub anty-PD-1 prowadzi do zahamowania indukowanej przez komórki nowotworowe apoptozy swoistych, aktywnych limfocytów T cytotoksycznych. Dotychczas opublikowane wyniki badań z wykorzystaniem przeciwciał anty-PD-1 oraz anty-PD-L1 u chorych na nowotwory są bardzo obiecujące i wskazują, że ta strategia immunoterapii raka może być skuteczna nie tylko w przypadku klasycznych nowotworów immunogennych (np. rak nerki, czerniak), ale również w przypadku nowotworów o niskiej immunogenności (np. rak płuca). Co istotne dla pacjentów, toksyczność przeciwciał anty-PD-1 i anty-PD-L1 jest bardzo niska.

ZOBACZ: CENTRUM PRASOWE – NAJNOWSZE DONIESIENIA

Na czym polega immunoterapia raka, polecane źródła:
Red. M.Krzakowski, P.Podemski, K.Warzocha, P.Wysocki, Onkologia kliniczna, Tom I, Gdańsk 2015.;
Pod red M. Pawlicki, J. Legutko, Zarys diagnostyki nowotworów złośliwych oraz opieki w trakcie i po leczeniu onkologicznym, alfa-medica Press 2013.;
pod red. Piotr Wysocki, Immunoonkologia, Cia Medica 2016;
dr n. med. K. Stencel, Poradnik dla chorych w trakcie immunoterapii, Roche Polska Sp. z o.o.

Powiązane materiały
dostęp i refundacja immunoterapii
Dostępność immunoterapii dla polskich pacjentów – 2024 rok
przewodnik o immunoterapii raka
Przewodnik dla pacjenta dotyczący immunoterapii (PDF)
immunoterapia ratuje życie
Prof. Piotr Rutkowski: „W ostatnich latach dokonała się rewolucja”
Przeciwciała anty-PD-1 i anty-PD-L1 w skojarzeniu z chemioterapią w terapii zaawansowanego NDRP